fotoplayer

fotoplayer

daha önce orglar hakkında bilgi vermeye çalıştığım bir paylaşımda tiyatro orglarından da bahsetmiştim... fotoplayer aslında bir org değil ve özellikle vaktinde tiyatro ve film müziği yapma amacıyla üretilmiş ve kullanılmış... günümüzün modern cihazlarının bir çoğunun eski karşılığı olarak da kabul edilebilir ve bu anlamda ülkemizde çok da hatalı olarak kabaca org denilip geçilen, kafelerde, barlarda, düğünlerde ve evlerde tek başına müzik yapmaya imkan veren arranger keyboardların dijital olmayan ilk versiyonları olarak da tanımlanabilirler... özetle; eskiden film ve tiyatro müziği ihtiyacı fotoplayer ve benzeri diğer bazı aletlerle karşılanmış ve amaç müzisyenin tek başına bir çok efektle birlikte müzik yapabilmesi...

uzun uzun anlatmaktansa, aşağıdaki en bilinen videosunu paylaşayım da olsun bitsin:)... zaten müziği duyunca nasıl bir amaca hizmet etmesi için geliştirildiği şıp diye anlaşılacak...



artık "aaa evet yahu, sessiz film müziği bu!" dediğinize göre ve nasıl çalıştığı anlaşıldığına göre, paylaşım da bitmiş sayılabilir ama belki detayları da vardır...

ben kendi adıma söyleyeyim, bizim bugün kullandığımız ve muhteşem seviyelere çıkmış bulunan dijital teknolojidense bu eski ama keyifli teknolojiyi tercih ederim... gerçi her devrin son teknolojisi muhteşemdir ve belki o dönemlerde de birileri daha eskiyi tercih ettiklerini söylemişlerdir ama işin bu kısmı da hafiften felsefeye giriyor...

neyse; bu işin günümüz duayenlerinden ve ustalarından olan (ki belki de tektir, bilmiyorum) joe rinaudo aşağıdaki videoda fotoplayer hakkında oldukça detaylı bilgi vermiş...



tamamen mekanik esaslarla çalışan fotoplayer gerçekten kullanıldığı devir açısından bakıldığında ileri bir teknolojiyi gerektiriyor... ben teknoloji ve teknikte eski-yeni karşılaştırmasını yaparken hep o eski mekanik kol saatlerini örnek gösteririm... minicik bir saat içindeki o harika işleyişi yapabilmek ve seri üretebilmek çok zor... içinde bulunduğumuz zamanın teknolojisini ise sadece geliştirmek zor ama seri üretim çok kolay!... eski ile yeni arasındaki en önemli far bu bence...

fotoplayer ve benzeri mekanik aletler çok üstün bir zekayı gerektirmiyor olabilir (emin de değilim) ama yapımı ve seri üretimi çok zor... bu tip aletlerin üretim adedi bile belli ve kayıtlıdır... kullanım alanları ve yerleri de sınırlı idi tabii... kaç adet fotoplayer üretildiği, nerelerde kullanıldıkları, hangilerinin tamamen kullanımdan düştüğü, kaç tanesinin müzelerde bulunduğu, hangi fotoplayerin hangi koleksiyonerin elinde bulunduğu ve restore edilip halen kullanılabilir durumda kaç fotoplayer bulunduğu net biçimde biliniyor... tabii hemen belirteyim, gerçekten bütün özellikleriyle tam bir fotoplayer olanlardan bahsediyorum... bir çok kaynağa göre, 1910 ile 1928 yılları arasında toplam 8-10 bin adet fotoplayer üretildiği biliniyor ve bunların % 99 u 1930 lu 40 lı yıllarda tamamen kullanımdan çıkıp, bozulmuşlar... zaten sonrasında da pek ihtiyaç kalmadı... bugün sadece 50 tane olduğu ve sadece 12 adedinin kullanılabilir durumda bulunduğu söyleniyor... bu sadece avustralya için geçerli olabilir...



1900 lü yılların başlarında, ingilterede tiyatrolarda müzik genellikle bir trio il yapılıyordu ve trionun en önemli ayağı doğal olarak piyanist idi... bir piyanistin diğer iki müzisyenle anlaşamaması ve tek başına bu işi yapmak istemesi üzerine geliştirilmiş fotoplayer... piyanist tepesi atınca soluğu john compton (1876 - 1957) ın yanında almış... john compton ingilterenin en önemli org yapım şirketinin sahibi oluyor tabii... anlatmış derdini ve piyanistin tiyatro müziği işini tek başına da halledebileceği bir makine tasarlamış... ona da fotoplayer denmiş... yukarıdaki videoda bu makinenin "photoplay" kısmını görüyorsunuz... yukarıdaki videoda 2 ayrı rulo var ve bu rulolar canlı olarak çalınıyor... çok daha büyük tiyatrolarda kullanılan fotoplayerlar 5-6 rulo yada merdane içeriyorlar...

fotoplayer piyano, org boruları, davullar ve filmlerde sıklıkla kullanılan bazı efektler içeriyorlar... mesela polis sireni, kapı zili, gökgürültüsü, silah sesi ve kuş sesi gibi... tabii efekt konusunda günümüzle boy ölçüşebilmesi imkansız... bugün gerçek sesten çok yapay yada sanal efekt söz konusu...

aletin piyano konsolunda piyanoya ek olarak kselefon vb enstrümanlar, klakson ve çeşitli org boruları bulunuyor... tabii büyüklerinde çok daha fazlası var... piyano klavyesinin hemen üstünde bir çok düğme mevcut ve bu düğmeler tremolo vb efektleri ve değişik ebatlardaki org borularını açıp kapatıyor... bu kısım da daha fazlasını yada azını içerebiliyor modele göre... benim bahsettiğim amerikan fotoplayer model 25... bazı modellerde ihtiyaca göre mandolin ve keman da gördüm...

çok da detaya gerek yok, izleyince anlaşılan şeyi ben neden yazıyorum ki!... kafa anca dank etti:)...

fotoplayerin en önemli ayırıcı özelliği ise doğal olarak yukarıdaki videoda gösterilen ve roll player adı verilen kısım... önceden ruloya sarılan parça canlı olarak çalınıyor ve kullanan kişi tiyatro yada film sahnesine göre diğer ruloya başka bir parça sarabiliyor... şimdiki cihazlarda da aynısı yok mu:)... dj lerin önünde neden en az 2 adet pikap yada player var zannediyorsunuz:)... tabii son model cihazlarda artık o tip şeyler de yok, sigara paketi gibi zımbırtıyla ortalığı uçurabiliyorsunuz:)...

http://www.rinaudosreproductions.com/

her türlü film yada tiyatro sahnesi için önceden hazırlanmış, değişik hal ve vaziyetlere göre üzerinde tanımlamaları da yapılmış olan rulolar yukarıdaki fotoğrafta görülüyorlar... fotoplayer kullanan kişi, sahneye göre bunları önceden hazırlıyor ve canlı olarak kullanıyor... fotoğraftaki 4 örneği incelersiniz farklı mod ve sahneleri anlayabilirsiniz...

yine yukarıdaki videoya bakarsanız, roller üzerine sarılan kağıtta uzun ve kısa holler mevcut... bu açıklıklar sayesinde pipe org ve piyano birlikte çalınabiliyormuş...

tabii burada önemli olan, "piano player" olarak geçen ve pianola olarak da bilinen kendi kendine çalan mekanizma... pianolada rulolar üzerine sarılı kağıtlara işlenmiş olan notalar ve süreleri gibi bilgiler okuyucu tarafından okunup, çalınıyorlar... işin bu kısmını daha detaylı olarak ileride paylaşmak istiyorum çünkü detaylı ve doğru anlatılması gereken çok önemli gelişmeler... 1800 lü yıllarda geliştirilen bir teknoloji ve günümüzde tamamen aynısı dijital ortamda midi olarak kullanılıyor... mantık aynen günümüze kadar kalmış durumda ancak tabii ki işleyiş farklı:)...



şimdilik şöyle söyleyip, bitireyim; eskiden her iş emek isterdi, akıl isterdi, ustalık isterdi... şimdi hiç birine gerek yok!... iyi mi!... lafımı da soktum ama kime soktum bilmiyorum... öylesine ortaya oldu:)... bitirmeden önce de fotoplayer ın filmde kullanımını da vereyim...

Buster Keaton and the FotoPlayer